भारतीय संस्कृतीत सण-उत्सवांना विशेष महत्त्व आहे. यातील एक अत्यंत पवित्र व्रत म्हणजे वट पौर्णिमा. हा सण मुख्यतः महाराष्ट्र, गुजरात आणि कर्नाटक या राज्यांत मोठ्या भक्तिभावाने साजरा केला जातो. वट पौर्णिमा म्हणजे वडाच्या झाडाची पूजा करून सौभाग्यवती स्त्रियांनी आपल्या पतीच्या दीर्घायुष्यासाठी केलेले व्रत.
वट पौर्णिमेचे महत्त्व:
वट पौर्णिमेच्या दिवशी स्त्रिया वटवृक्षाची पूजा करून सत्यवान-सावित्रीच्या प्रेमकथेचे स्मरण करतात. या दिवशी सावित्रीने आपल्या पतीचे प्राण यमराजाकडून परत मिळवले होते, अशी कथा पुराणांमध्ये सांगितली जाते. त्यामुळे हे व्रत पतिव्रता धर्माचे आणि निष्ठेचे प्रतीक मानले जाते.
वटवृक्षाचे धार्मिक आणि वैज्ञानिक महत्त्व:
वडाचे झाड त्रिदेवांचे (ब्रह्मा, विष्णू, महेश) प्रतीक मानले जाते. त्याचे धार्मिक महत्त्व जितके मोठे आहे, तितकेच वैज्ञानिकदृष्ट्याही ते महत्वाचे आहे, कारण वटवृक्ष दिवस-रात्र ऑक्सिजन निर्माण करतो. त्यामुळे याच्या भोवती बसणे, ध्यान करणे आरोग्यदृष्ट्याही फायदेशीर मानले जाते.
पूजेची पद्धत:
- सकाळी लवकर उठून स्नान करणे.
- साडी नेसून सौभाग्यचिन्हे (कुंकू, हिरव्या बांगड्या, फुले, अत्तर) लावणे.
- वडाच्या झाडाला दोरा (किंवा कापूस) गुंडाळून प्रदक्षिणा घालणे.
- झाडाच्या मुळाशी हळद-कुंकू, फुले, फळे अर्पण करणे.
- सावित्री सत्यवानाची कथा ऐकणे किंवा वाचन करणे.
- पतीच्या दीर्घायुष्यासाठी प्रार्थना करणे.
सावित्री-सत्यवानाची कथा:
सावित्री ही एक अत्यंत बुद्धिमान आणि निष्ठावान स्त्री होती. तिने सत्यवानाशी विवाह केला. सत्यवानाला एक वर्षात मृत्यू येणार, असे नारदमुनींनी सांगितले होते. परंतु सावित्रीने आपल्या निष्ठेने आणि भक्तीने यमराजालाही नमवले आणि आपल्या पतीचे प्राण परत मिळवले. ही कथा स्त्रीच्या दृढ इच्छाशक्तीचे आणि प्रेमाचे प्रतीक आहे.
आजच्या काळातील वट पौर्णिमा:
आजही वट पौर्णिमेचा सण आधुनिक स्त्रियांसाठी परंपरेशी जोडलेले भावनिक नाते आणि श्रद्धेचा ठेवा आहे. काही ठिकाणी सामूहिक पूजेचे आयोजन केले जाते, जेणेकरून स्त्रिया एकत्र येऊन ही परंपरा साजरी करतात.
निष्कर्ष:
वट पौर्णिमा हा सण प्रेम, निष्ठा आणि अध्यात्मिक एकतेचे प्रतीक आहे. या दिवशी स्त्रिया आपल्या पतीच्या दीर्घायुष्यासाठी व्रत करतात, पण त्यासोबतच हे व्रत स्त्रीशक्तीच्या आत्मविश्वासाचेही प्रतीक बनले आहे.
सण साजरा करा, संस्कृती जोपासा आणि प्रेमाचे बंध दृढ करा!
